[اُ طُ] (معرب، اِ)(1) (از: یونانیِ اَسْترُن(2)، ستاره + لامبانِئین(3)، گرفتن) اُسترلاب. اُصطرلاب. سُتُرلاب. سُطُرلاب. صُلاّب. آلتی است که برای مشاهدهء وضع ستارگان و تعیین ارتفاع آنها در افق بکار میرفت. آلتی باشد که بیشتر از برنج سازند و بدان ارتفاع آفتاب و ستارگان گیرند. گویند پسر ادریس پیغمبر آن را وضع کرده است و بعضی گویند ارسطاطالیس و معنی ترکیبی آن به یونانی ترازوی آفتاب است، چه اسطر بمعنی ترازو و لاب آفتاب را گویند. (برهان). اسطرلاب، معروف و معنی آن ترازوی آفتاب باشد، چه اسطر بزبان یونانی ترازو و لاب بزبان رومی آفتاب. مؤید وجه تسمیه، امیرخسرو فرماید:

[اُ طُ] (اِخ)(1) (خلیج...) خلیجی است در اقیانوس کبیر در ساحل شمالی جزیرهء بزرگ گینهء جدید. (قاموس الاعلام ترکی).

(اُ طُ) [ معر - یو. ] (اِ.) ستاره سنج، ابزاری است که برای اندازه گیری محل وارتفاع ستارگان و دیگر اندازه گیری‌های نجومی بکار می‌رود.

(اسم) [معرب، مٲخوذ از یونانی] ‹اُصطرلاب، اُسترلاب، سُطُرلاب، سُتُرلاب، سُرلاب› (نجوم) [قدیمی] [ostorlāb] وسیله‌ای به شکل چند صفحۀ مدرج برای اندازه‌گیری ارتفاع ستارگان و مشخص کردن مکان آن‌ها. ⟨ اسطرلاب مسطح: (نجوم) [قدیمی] اسطرلابی دارای صفحۀ مدور فلزی که بر آن حروف و خطوط و دوائر و درجه‌ها و نام‌های بروج نقش بوده. ⟨ اسطرلاب تام (تمام): (نجوم) [قدیمی] اسطرلابی که همه‌چیز آن کامل باشد. ⟨ اسطرلاب نیمه (نصفی): (نجوم) [قدیمی] اسطرلابی که از اسطرلاب تام کوچک‌تر بوده و در آن بعضی عددها و درجه‌ها را حذف می‌کردند. ⟨ اسطرلاب ثلثی: (نجوم) [قدیمی] اسطرلابی که از اسطرلاب نیمه کوچک‌تر بوده و در آن بعضی عددها و درجه‌ها را حذف می‌کردند. ⟨ اسطرلاب چهارم: ۱. قرآن. Δ زیرا چهارمین کتاب آسمانی بعد از زبور، تورات، و انجیل است. ۲. [قدیمی، مجاز] آفتاب.

اُسطُرلاب یا آسترولاب ، ، و در برخی منابع فارسی با نام «آیینهٔ نجوم» جام جم آورده شده‌است. از ابزارهای قدیم نجوم و پیشگویی آینده است. اسطرلاب وسیله‌ای در نجوم رصدی بوده و اکنون بیشتر برای کاربردهای آموزشی بکار می‌رود. اسطرلاب رایج و معمولی دستگاه و صفحه گرداننده فلزی است که از جنس برنز یا برنج یا از آهن و فولاد یا تخته به طرز بسیار دقیق و ظریف و مستحکمی ساخته شده و برای مطالعات و محاسبات کارهای نجومی از قبیل پیدا کردن ارتفاع و زاویه خورشید، محل ستارگان و سیارات و منطقه البروج و به دست آوردن طول و عرض جغرافیایی محل در تمام مدت شبانه روز و فصول مختلف سال بکار برده می‌شود. همچنین برای به‌دست آوردن ارتفاع کوه‌ها و پهنای رودخانه‌ها و سایر عوارض طبیعی زمین و تعیین ساعات طلوع و غروب یکایک ستارگان ثابت و سیاراتی که نام آن‌ها بر شبکه اسطرلاب نقش بسته نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین این دستگاه برای محاسبه ساعات طلوع و غروب آفتاب هر محل ساخته شده‌است. با توجه به این حقیقت که در هنگام استفاده از دستگاه مذکور هیچ احتیاجی جهت به کاربردن و دانستن فرمولهای ریاضی نیست.

ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﺍﻟﻠﻪ ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ ﮔﻮﻳﺪ: ﺍﺳﻄﺮﻻﺏ ﺩﺭ ﺧﻮﺍﺏ ﺑﻪ ﺗﺎﻭﻳﻞ, ﺍﺻﺤﺎﺏ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻣﻬﺘﺮ ﺑﺰﺭﮒ, ﺍﮔﺮ ﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺍﺳﻄﺮﻻﺏ ﺩﺍﺷﺖ ﻳﺎ ﺍﺯ ﻛﺴﻲ ﺑﺨﺮﺩ ﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﺑﺪﻭ ﺩﺍﺩ, ﺩﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺍﺻﺤﺎﺏ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﮔﺮﺩﺩ ﻭ ﻣﻬﺘﺮ ﻗﻮﻣﻲ. ﺍﮔﺮ ﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺍﺳﻄﺮﻻﺏ ﺍﻭ ﺿﺎﻳﻊ ﮔﺮﺩﻳﺪ ﻳﺎ ﺑﺸﻜﺴﺖ, ﺩﻟﻴﻞ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻩ ﻭ ﻣﻨﺰﻟﺘﺶ ﻧﻘﺼﺎﻥ ﻳﺎﺑﺪ. ﺟﺎﺑﺮ ﻣﻐﺮﺑﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ: ﺍﮔﺮ ﺑﻴﻨﺪ ﺩﺭ ﺍﺳﻄﺮﻻﺏ ﺑﻪ ﺁﻓﺘﺎﺏ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﻲ ﻛﺮﺩ, ﺩﻟﻴﻞ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻐﻞ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﻐﻞ ﺍﻣﻴﺮﺍﻥ ﻭﻱ ﻣﺸﻐﻮﻝ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺍﺯ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺧﻴﺮ ﻭ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﻴﻨﺪ ﻭ ﺑﻌﻀﻲ ﺍﺯ ﻣﻌﺒﺮﺍﻥ ﮔﻔﺘﻪ ﺍﻧﺪ: ﺍﺳﻄﺮﻻﺏ ﺩﺭ ﺧﻮﺍﺏ ﻣﺮﺩﻱ ﺑﻮﺩ ﻛﻪ ﻭﻱ ﺭﺍ ﺍﺛﺒﺎﺗﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻭ ﺑﺮ ﻛﺎﺭﻫﺎ ﭘﺎﻳﻨﺪﻩ ﺑﻮﺩ.